برنامه ویژه مدرسه یاطرح بوم چیست؟

نمونه فرم ها و کتاب راهنمای عمل برنامه ویژه مدرسه

فکر برنامه ریزی درسی سطح مدرسه در پاسخ به نیازهای متفاوت و فراوان مدارس و
دانش آموزان در جاهای مختلف کشورمان مطرح شده است. شما به عنوان مدیر مدرسه، بدون
تردید، این موضوع را تأیید می کنید که برنامه های درسی ملی، بنا به ضرورت توجه به نیازهای
مشترک و عام همه مدارس و دانش آموزان، مجال پرداختن به اقتضائات محلی و بومی را چندان
ندارد. برنامه های درسی ملی و مشترک به ناچار باید بر تشابهات و نیازهای عام تأکید کنند و بر
آن اساس طراحی و تدوین شوند؛ اما با وجوه افتراق مدارس و نیازهای محلی و بافتی چه باید کرد
و چگونه باید آنها را در فرایندهای یادگیری دانش آموزان وارد کرد؟ این پرسش اصلی است که
برنامه ریزی درسی سطح مدرسه برای پاسخ به آن شکل گرفته است. در واقع ضرورت بنیادین
برنامه ریزی درسی سطح مدرسه تأکید بر لزوم توجه به نیازها و اقتضائات بافتی مدرسه است.
دستمایه قرار دادن نیازها و اقتضائات بافتی به عنوان مبنای طراحی و تدوین برنامه های ویژه
برنامه ریزی درسی سطح « مدرسه در برنامه های درسی ملی و سراسری امکان پذیر نیست. در
این مجال و فرصت به مدرسه داده شده است که مدرسه خودش برای پرداختن به وجوه ،» مدرسه
ممیز برنامه های درسی ویژه اش تصمیم گیری کند. مطمئنا در گام اول مدارس فعال در زمینه
اجرای برنامه ویژه مدرسه پیشگام خواهند بود و هدف این برنامه نیز در وهله نخست دادن مجوز
به مدارس فعال و الگوسازی از آنهاست.

به عبارت دیگر، مدرسه این فرصت و امکان را دارد که خودش برای حجم زمانی مشخص از
زمان رسمی آموزش خود، طبق ضوابط و چارچوبی معین، برنامه ریزی و تصمیم گیری، و برای
اجرای آن اقدام کند. ویژگی بارز و وجه ممیز این برنامه از برنامه های ملی و مشترک، این است
که این برنامه ریزی با توجه به خواست و نیاز دانش آموزان مدرسه، خانواده ها و اجتماع محلی و
نیز امکانات موجود یا بالقوۀ مدرسه و با مشارکت کارکنان مدرسه و با هدایت مدیر مدرسه انجام
می شود. انتخاب عناوین برنامه ها، هدف، محتوا و سرفصل های هر برنامه توسط شورای مدرسه
با هدایت و مسئولیت مدیر مدرسه انجام می شود

تعریف برنامه ویژه مدرسه
برنامه ویژۀ مدرسه، برنامه ای است که با اعتماد به صلاحیت و توان مدرسه، مجوز برنامه ریزی درسی، اجرا و
ارزشیابی حجم معینی از زمان رسمی آموزش را با رعایت چارچوب های مقرر به مدرسه واگذار می کند.

اختیارات مدرسه
1 برنامه ریزی رای برنامۀ ویژۀ مدرسه از جملها نتخاب موضوع، عنوان، هدف، محتوا و سرفصل های
هر برنامه و چگونگی اجرا و ارزشیابی از مسئولیت ها و اختیارات داخلی مدرسه است که توسط شورای
مدرسه و با هدایت و مسئولیت مدیر مدرسه انجام می شود.
2 مدرسه می تواند در چارچوب اصول و موازین ابلاغی برنامه ویژۀ مدرسه، از تمام ظرفیت های
درون و بیرون از مدرسه برای تحقق اهداف مورد نظر و اجرای فعالیت های یادگیری متنوع استفاده نماید

زمینه ها و موضوعات برنامه ویژه مدرسه
1 مدارس در خصوص انتخاب موضوعات و محتوای برنامه های ویژه مدرسه دارای اختیار هستند و
می توانند در زمینه هر یک از ساحت های شش گانه تعلیم و تربیت )اعتقادی، عبادی و اخلاقی، اجتماعی و
سیاسی، زیستی و بدنی، زیباشناختی و هنری، اقتصادی و حرفه ای، علمی و فناورانه( حول موضوعات
مناسب تاریخی، اعتقادی، اجتماعی، یا معرفی حرفه ها، هنرها، جغرافیا، آیین و رسوم، نیازها و شرایط
اقلیمی و جغرافیای مدرسه دست به انتخاب بزنند

2 یکی از مهم ترین زمینه های برنامه ویژۀ مدرسه، آموزش یک مهارت است. از جمله این
مهارت های مفید، مهارت تأمین معاش حلال است. به گونه ای که دانش آموزان بتوانند در هنگام خروج
از نظام تعلیم و تربیت رسمی، توانایی تأمین زندگی خود و ادارۀ خانواده را داشته باشند. در این راستا
توانمندسازی دانش آموزان با آموزش مهارت های حرفه ای متناسب با شرایط محلی و مهارت های عمومی
اشتغال و کارآفرینی )همچون برنامه آموزشی ایران مهارت( موضوعات مناسبی برای کار به شمار می آیند.
3 فعالیت های میدانی مانند: مشاهده طبیعت، بازدید از موزه ها، نمایشگاه ها، مراکز علمی،
صنعتی، تولیدی، هنری، فرهنگی، کانون های تربیتی محله ) یادمان دفاع مقدس(، اماکن باستانی، نهادها و مؤسسات اجتماعی و شرکت در فعالیت گروه ها
و انجمن های علمی، در صورتی که به عنوان یک موقعیت یادگیریِ رشد دهنده طراحی شده باشند،
اما برنامه ویژه مدرسه شامل فعالیت های فوق « ، به عنوان برنامه ویژۀ مدرسه در نظر گرفته می شوند
.» برنامه ای مانند اردوهای تفریحی، سیاحتی و زیارتی نمی شود
4 کلاس های کمک آموزشی و کمک درسی، ترمیمی یا تقویتی دروس هفتگی، حل تمرین، رفع
اشکال، آموزش زبان خارجی آمادگی برای امتحانات نهایی و المپیادهای علمی، کنکور و مشابه آن
به هیچ وجه به عنوان زمینه های مجاز برنامه ویژه مدرسه محسوب نمی شوند.
5 نمونه ای از موضوعات، مهارت ها و فعالیت های میدانی مناسب به پیوست ارسال می شود.
مدرسه می تواند از بسته های آموزشی پیشنهادی وزارت آموزش و پرورش نیز که در سینا روبیک قرار
می گیرد براساس انتخاب خود استفاده کند.

چگونگی تخصیص زمان
در طول ساعات هفتگی آموزش رسمی مدرسه، جلسات مربوط به برنامۀ ویژۀ مدرسه به
میزان 2 ساعت در هفته به طور شناور و سیال و با سهم گرفتن از ساعات تمامی دروس در طول سالبرنامه ریزی و اجرا می شود. با توجه به تنوع برنامه های قابل اجرا و تفاوت زمان مورد نیاز هر برنامه، مدرسه
می تواند نسبت به تجمیع ساعات چند هفته با یکدیگر و ارائه یک جای آنها، اقدام نماید. در مجموع
مدارس مؤظف هستند در طول یک سال حدود 60 ساعت از زمان آموزش را به برنامۀ ویژۀ مدرسه
اختصاص دهند.

نقش و مسئولیت های مدیریت و معلمان مدرسه
مدیریت مدرسه مدیر، معاون پرورشی، سایر معاونان مسئولیت برنامه ریزی، سازماندهی، هماهنگی
اجرا، نظارت، کنترل و ارزشیابی برنامۀ ویژۀ مدرسه را برعهده دارد و با فعال کردن شورای مدرسه نسبت
به امور زیر اهتمام می ورزد:
1 فعال سازی معلمان و شورای مدرسه به عنوان رکن اصلی اجرای برنامه، تهیه تقویم سالانۀ برنامۀ
ویژۀ مدرسه و ارائۀ برنامه و گزارش کار خود به ادارۀ آموزش و پرورش،
2 آموزش معلمان و آگاهی بخشی و ظرفیت سازی برای جلب مشارکت والدین، جامعۀ محلی،
خیّرین و سایر حامیان مدرسه و به منظور بروز توانمندی ها، امکانات بالقوه و خلاقیت های نهفته آنان
درخصوص برنامه ویژه مدرسه
3 رعایت سیاست های مصوب نظام در عرصه های فرهنگی و توجه به ارزش های دینی، انقلابی و اخلاقی
و دارای مقبولیت عامه در انتخاب موضوعات برنامۀ ویژۀ مدرسه. )پرهیز از انتخاب برنامه هایی که ممکن است
به لحاظ موضوع، محتوا، نحوۀ ارائه و یا ارائه کننده حساسیت برانگیز، حاشیه ساز و مشکل آفرین باشند(.
4 مهم ترین رکن ارائه کنندۀ برنامۀ ویژۀ مدرسه، معلمان هستند. انتظار می رود معلمان، با
آموزش هایی که دربارۀ نحوۀ انجام این برنامه از مرحلۀ انتخاب موضوع تا طراحی، تدوین، اجرا و ارزشیابی
کسب می کنند، برنامه هایی را برای دانش آموزان کلاس خود یا دیگر دانش آموزان طراحی و به شورای
مدرسه ارائه نمایند. حجم کلی برنامه های ارائه شده توسط هر معلم، حدودا معادل ساعات دو هفته کاری
او را در طول سال تحصیلی تشکیل می دهد. معلمان می توانند برنامه ها را به صورت تیمی طراحی، ارائه
و اجرا نمایند.
5 در دوره ابتدایی معلم کلاس، مسئول مدیریت، ساماندهی و اجرای برنامه ویژۀ مدرسه برای
کلاس خود است و در این راستا از ظرفیت درون و بیرون از مدرسه استفاده می نماید. در دوره متوسطه
همۀ معلمان و معاون پرورشی مدرسه مسئولیت دارند سهم و نقش خود را در اجرای طرح )به عنوان طراح،
ارائه کننده، یا همکار ارائه( بشناسند و ایفا نمایند.
6 مدرسه می تواند علاوه بر منابع انسانی درونی یعنی مربیان و مشاوران مدرسه، با دعوت از سایر
نیروهای داوطلب موجود در منطقه از جمله اولیا، متخصصان، صاحب نظران و فارغ التحصیلان توانمند
و علاقه مند به مدرسه و افراد و مؤسسات واجد شرایط بیرون از آموزش و پرورش، بخش هایی از برنامه
ویژۀ مدرسه را اجرا نماید. تشخیص صلاحیت های عمومی، اخلاقی و نیز احراز صلاحیت های تخصصی
مجریان و ارائه کنندگان بیرونی بر عهده مدیریت مدرسه است

ارزشیابی عملکرد دانش آموزان
1 اعتماد به دانش آموز، معلم و مدرسه مبنای هر نوع ارزشیابی در برنامه ویژۀ مدرسه است وبر این اساس، تصمیم گیری درباره نحوۀ ارزشیابی کاملاً بر عهدۀ مدرسه است. ارزشیابی با آنچه در مورد برنامه درسی رایج انجام می شود متفاوت است
2 به لحاظ اصولی، انتظار می رود در پایان هر برنامه آموزشی، فرصتی به دانش آموزان داده شود تا آنچه را که کسب کرده اند، ارائه نمایند. این امر مناسب ترین روش ارزشیابی است و موجب تقویت خودباوری در ایشان می شود. این نوع ارزشیابی با نگاه خود ارزشیابی، ارزشیابی در خدمت یادگیری و ارزشیابی به منزلۀ یادگیری، کاملاً سازگار است.