رابطه ی حل مسئله با یادگیری

مسئله عبارت است از موقعیتی که شخص برانگیخته می شود تا اقدامی انجام دهدو به هدفی دست یابد.برخی نیز گفته اند مسئله عبارت است از موقعیتی که وضعیت موجود را دگرگون می سازد و یا تغییر می دهد، یادگیری هم  عبارت است از تغییر نسبتا پایدار رفتار یا توان رفتاری که بر اساس تجربه به وجود آمده باشد.بنا بر این واژه ی مشترک هر دو کلمه «تغییر» است.

همین واژه نشان می دهد که حل مساله با یادگیری از یک جنس هستند و به همین دلیل با هم ارتباط  نزدیک  دارند.می توان گفت که لازم و ملزوم یکدیگر هستند.چون مسئله انسان را بر می انگیزد تا به فعالیت فکری و بدنی بپردازد و در نتیجه ی این فعالیت خیای چیز ها را یاد بگیرد. از طرفی هم یادگیری باعث می شود  تا انسان با مجهولاتی مواجه شود و بداند که خیلی چیز ها را نمی داند.

بنابر این میان انسان ، مساله و یادگیری رابطه ی مستقیم وجود دارد،یعنی یادگیری نیاز و ویژگی مشترک تمام انسان ها است که می تواند حلّال مسایل باشد و مسائل نیز می تواند سبب ساز و برانگیزاننده ی فرد برای یادگیری شود.

پیش نیاز های حل مساله

• 1
  

  – 1-راه غیر مستقیم: یکی از پیش نیاز های حل مساله نرفتن به راه عادت شده است که همه می روند، باید به شیوه ی غیر مستقیم متوسل شد. این شیوه ذهن را کنجکاو می کند.

اهمیت شیوه های غیر مستقیم

برخی از جانوران در حل انواع خاصی از مسایل بسیار خوب عمل می کنند اما در موارد دیگری ناتوان هستند. مثلا پرندگان در خصوص مسایل غیر مستقیم  بسیار ضعیف هستند. اگر آنها عادت کرده باشند که برای یافتن غذا ، طی مدت طولانی از یک مسیر خاص استفاده کنند و مانعی بر سر راه آنها قرار گیرد، بیش از آنکه بتوانند راه دیگری بیابند، صدها بار تلاش خواهند کرد ، چون مهارت چند انتخاب یا یک انتخاب از چند انتخاب را ندارند.

از سوی دیگر ، اگر یک سگ یا گربه ، یک میمون یا یک انسان راهیرا امتحان کند و به غذا نرسد ، بلافاصله راه غیر مستقیم را می یابد. آنچه که معمولا رخ می دهد آن است که شکست حیوانات در دستیابی به هدفی از طریق یک مسی ر مستقیم ، باعث می شود که توجه آنها به ابعاد دیگر مسئله جلب شود و این امر فرصتی را برای انشعاب از راه حل اولیه موجب می شود. به این دلیل شیوه ی غیر مستقیم در حل مساله مهم است.از طرفی هم جداشدن از راه حل قبلی برای حل مساله ، موجب خلاقیت در حل مساله است.. پرنده هایی همچون کبوتر و مرغ ، آمادگی آموختن جنبه های مختلف یک وشعیت به غیر از مسیر اصلی دستیابی به هدف خود را دارند، به همین خاطر به نظر می رسد که مهم بهرهمندی از یک مسیر جایگزین را بدانند.

یک مثال ساده در این مورد کودکان هستند.اگرچه ممکن است آنها چگونگی رفتار کردن بر سر میز  و اصول غذا خوردن را فراگرفته باشند، اما هنگامی که یک بشقاب محتوی غذای دلچسب جلوی آنها گذاشته شود همه چیز را فراموش می کنند.همین رفتار در میمون ها نیز رخ می دهد. میمونهایی که آموخته اندطوری دو میله را به هم وصل کنند  که به اندازه ی کافی برای دستیابی به غذا از قفس بلند باشد ، با دریافت یک غذای جالب توجه ، این آموخته ی خود را فراموش می کنند. در عوض آنها آنقدر تلاش می کنند  تا با یک میله ی کوچک هم به غذا دست یابند.

• 2- کاربرد مفاهیم در حل مساله

توانایی یک حیوان برای حل یک مساله ، به نوع مساله و محیط بستگی دارد. همه ی حیوانات برای حل مسائل از ادراک خود بهره می برند. می توان به شامپانزه ها آموزش داد  که اشیایی را بر مبنای اندازه، رنگ و شکل آنها انتخاب کنند که این انتخاب  هیچ ارتباطی با آموخته های قبلی آنها نداشته باشد.شامپانزه هامی توانند مسایلی که در برگیرنده ی پنج عامل متفاوت باشند را حل کنند. سایر میمونها می توانند مسایلی را که دارای چهار عامل مختلف باشند حل کنند در حالی که جوندگان و گوشت خواران فقط می توانند به حل مسایل ، آنهم با دو عامل متفاوت بپردازند. از این مثال ها نتیجه گیری می شود که :

فهم و درک و شناخت مفاهیم در حل مسئله مهم هستند ، هرکس این ها را بهتر درک کند، طبیعی است  که بهتر مساله حل می کند.

• 3- پرهیز از پیچیدگی ، پیش نیاز حل مساله

استراتژی مورد نظر آن است که حل مساله باید همواره به دنبال یافتن ساده ترین راه حل ها باشد و کمترین واکنش های پیچیده را در پی داشته باشد. اگر  متوجه می شویم  که افراد به علامتی واکنش نشان نمی دهند ،نباید فرض کرد که رفتار آنها خصمانه است؛ بلکه ممکن است  آنها اصلا چنین علامتی را دریافت نکرده باشند. مثلا در سال های اخیر بسیاری از آزمایش های پزشکی اثبات کرده اند که دارونما(placebo) می تواند در درمان یک بیماری تاثیری همانند دارو یا درمان اصلی  داشته باشد. در مواردی از این آزمایش ها اثبات شده، پزشکی که زمان بیشتری را صرف گوش دادن به بیماران خود می نماید، در مقایسه با دارو هایی که به هنگام مشاوره های کوتاه تر تجویز شده ، نتیجه ی بهتری می دهد.بنا بر این اندیشیدن بر ساده ترین راه حل ، پیش نیاز حل مساله است.یعنی گوش دادن که راحت تر و کم هزینه است اثر بیشتر و بهتری نسبت به دارو در بیماری داشته است.

• 4- متمایز کردن آموزش ذهنی از آمادگی جسمانی برای حل مساله

نکته دیگری که باید مورد توجه قرار داد تفاوت میان توانایی در حل مسایلی که حاصل آموزش یا اعمال مهارت ها می باشد با توانایی هایی است که نیازمند آمادگی جسمانی می باشند.در صورتی که آمادگی جسمانی می توانند کمک کننده امادگی ذهنی باشند ، به همین دلیل آمادگی ذهنی باید مقدم قرار گیرد،؛ چون آموزش ذهنی پیش نیاز حل مساله است. حل مساله نیازمند تخیل و تفکر قوی است،نیازمند استدلال و استنباط درست از صورت مساله است، نه قدرت و زور بازوريال هر چند که آن هم در جایگاه خود ارزشمند و ضروری است.

• 5- توانایی استفاده از نماد ها پیش نیاز حل مساله است

در توصیف مراحل حل مساله ، اغلب فرضیاتی در مورد فرایند های ذهنی وجود دارند،اما مستقیما قابل مشاهده نیستند. به این فرایند های ذهنی ، فرایند های شناختی گفته می شود.این فرایند ها  اهمیت ویژه ای دارند؛ زیرا مستلزم نوعی خیالپردازی و تصور فردی هستند. این مهارت ، توانایی استفاده از نماد هایی است که به عنوان اصل اساسی در حل مسایل ، توسط بسیاری از افراد مورد استفاده قرار می گیرند.به عنوان مثال میمونی یاد گرفته بود  که با انتخاب قطعات پلاستیکی جمله بسازد. در نتیجه او می توانست جملات ناقص را تکمیل کند. مثلا او برای جمله:«رنگ شکلات……………….می باشد» نماد قهوه ای انتخاب می کرد. به عبارت دیگر او میان رنگ شکلات و نماد آن رنگ  رابطه ای در ذهنش مجسم می کند. بنا بر این او از رنگ قهوه ای فقط یک برداشت منفرد( مجرد) داشت.

توانایی ایجاد چنین الگوهایی برای حل مسائل الزامی است.  

در نتیجه می توان گفت  که توانایی حل مساله یک مهارت است که پیش نیاز  آن اراده، تلاش، خلاقیت و توانایی نرفتن از راه مستقیم همیشگی است.

به منظور استفاده کارآمد از روش حل مساله پیشنهاد می شود ابتدا کارگاه آموزشی طراحی آموزشی: طرح درس نویسی کاربردی در 10 گام را دنبال نمایید.